دادیار مقام قضایی است که در دادسرا تحت ریاست و نظارت دادستان انجام وظیفه می نماید و از حیث اظهارنظر و رأی تابع دادستان است. با ارجاع دادستان عهده دار امور سرپرستی، تحقیقات مقدماتی، اجرای احکام و سایر وظایفی است که به عهده دادستان خواهد بود. دادیار هنگام حضور در دادگاه جهت دفاع از کیفر خواست به نام دادستان بیان عقیده می نماید. وی همچنین راجع به اجرای احکام، مطابق مقررات انجام وظیفه می نماید.
Ⓜ️دادیار در دادسرا:
🔅دادیار در دادسرا کسی است که به کمک دادستان آمده و باید تابع دادستان باشد و اگر بر سر موضوع پرونده ای اختلاف بین آنها پیش آید نظر دادستان باید اجرا شود و دادیار تابع نظر دادستان است و اختلاف آنها به دادگاه برده نمی شود و دستور دادستان را دادیار باید اجرا کند.
🔅رابطه دادیار و دادستان از نظر رابطه دادیار و دادستان همانطور که اشاره شد، میان آنها اصل سلسله مراتب حاکم است و دادیار حتی در اظهار نظر قضایی خود مستقل نبوده و تابع نظر دادستان است. نتیجه این امر آن است که دادیار حق مخالفت با دادستان را نداشته و موظف به تبعیت از اوست و اختلاف نظر بین آن دو محقق نخواهد شد تا موضوع جهت اختلاف به دادگاه ارجاع گردد. یکی از جنبه های این تبعیت لزوم ارسال کلیه قرارهای دادیار برای دادستان جهت اخذ موافقت او با آنهاست. این است که بند ز ماده 3 (قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب) مقرر می دارد: «کلیه قرارهای دادیار بایستی با موافقت دادستان باشد و در صورت اختلاف نظر بین دادستان و دادیار، نظر دادستان متبع است.»
🔅دادیار در چارت دادسرا مادون ترین فرد است. دادیار علاوه بر تبعیت از نظر دادستان ملزم به رعایت نظر معاون ذیربط او نیز هست و نکته قابل توجه این جاست که: سلسله مراتب تنها در میان قضات حوزه یک دادسرا وجود دارد و دادیار حوزه قضایی یک شهرستان از نظر دادستان حوزه قضایی شهرستانی دیگر تبعیت نمی کند.
Ⓜ️انواع دادیار
به طور کلی ما 6 نوع دادیار داریم:
1) دادیار ارجاع 2) دادیارتحقیق 3) دادیار اظهارنظر 4) دادیار اجرای حکم 5) دادیار ناظر زندان
6) دادیار نماینده دادستان در دادگاه
1) دادیارارجاع: از آنجایی که یکی از اختیارات قانونی دادستان تعقیب امر کیفری است، دادیارانی که به نمایندگی از دادستان انجام تعقیب را به عهده می گیرند «دادیار ارجاع» نامیده می شوند.
2) دادیار تحقیق: مطابق تبصره 5 ماده3 (قانون تشکیل دادگاه های عمومی وانقلاب در امور کیفری): به معاونین دادستان یا دادیاران اجازه داده شده است در صورت ارجاع دادستان یا در غیاب وی عهده دار انجام تمام یا برخی از وظایف و اختیارات قانونی دادستان باشند.
3) دادیار اظهارنظر: یکی از وظایف دادستان اظهارنظر مورد قرارهای صادره از طرف دادیار و بازپرس می باشد که به تجویز تبصره 5 ماده3 (ق.ت.د.ع.ا در امور کیفری)دادستان یکی از دادیاران با تجربه را جهت انجام این امر از سوی خود تعیین می نماید که به او دادیار اظهار نظر گویند.
4) دادیار اجرای احکام: این دادیار نماینده دادستان در امر اجرای احکام است که به موجب بند الف ماده 3(ق.ت.د.ع.ا) این امر به دادسرا واگذار شده است.
5) دادیار ناظر زندان: مسائلی از قبیل موافقت با پیشنهاد و آزادی مشروط زندانیان، مرخصی زندانیان، بررسی شایستگی آنها در بهره مندی از عفو، از وظایف دادستان است که دادیار ناظر زندان نماینده دادستان در انجام این وظیفه است.
صدور حکم آزادی مشروط منوط است به پیشنهاد سازمان زندان ها وتأیید دادستان یا دادیار ناظر زندان و موافقت دادگاه صادر کننده حکم در نقاطی که دادیار زندان نباشد وظایف او را دادستان دادگاه صادر کننده حکم انجام می دهد.
6) دادیار نماینده دادستان در دادگاه: به موجب بند «ج» ماده14 (ق.ت.د.ع.ا در امور کیفری): دادگاه های عمومی جزایی و انقلاب با حضور رئیس دادگاه یا دادرس علی البدل و دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان تشکیل می گردد و فقط به جرایم مندرج در کیفرخواست وفق قانون آیین دادرسی مربوطرسیدگی می نماید وانشای رأی پس از استماع نظریات و مدافعات دادستان یا نماینده او وفق قانون بر عهده قاضد دادگاه است.به موجب قسمت دوم تبصره2 ماده2 (ق.ت.د.ع.ا در امور کیفری): «دادستان شهرستان مرکز استان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان وظایف دادستان را در دادگاه کیفری استان انجام می دهد.» دادستان مکلف است در جلسات دادگاه حاضر شود یا نماینده خود را جهت حضور معرفی نماید و ازآنجا که حضور وی همیشه میسر نیست وی می تواند یک یت چند نفر از دادیاران را برای شرکت در جلسات ودفاع از کیفر خواست به دادگاه معرفی نماید.
