تصورش را کنید شش ماه پیش با یکی از دوستانتان به ویلایی در شمال سفر کردید. ویلایی سرسبز با منظره ای رو به دریا. بعد از سه ماه دوست شما ویلا را برای فروش می گذارد و شما که از آن ویلا بسیار راضی بوده اید اقدام به خرید آن می‌نمایید. بعد از خریدِ ویلا در زمان تعطیلات به آن مکان مسافرت می کنید و ناگهان متوجه می شوید که ساختمانی چند طبقه روبه‌روی ویلا شما ساخته شده‌است در حالی که شما در مورد این ساختمان هیچ اطلاعی نداشتید!
مشتری در اینجا چه باید بکند؟ آیا میتواند معامله را باطل کند؟
می‌دانیم که برای خرید هر کالایی نیاز است که فروشنده و خریدار کالا را به درستی بشناسند و اوصاف آن را بدانند. اگر اشکالی در این شناخت وجود داشته باشد معامله نمی‌تواند درست باشد.
گاهی این شناخت به واسطه دیدن کالا حاصل می‌شود؛ مثلا شما هنگام خرید کتاب از کتابفروشی یا خرید لباس و … با دیدن کالا به اوصاف آن علم پیدا می کنید. [شناخت با رویت]
گاهی شناخت کالا با اوصافی است که خریدار ذکر می کند. مثلا پنج تن گندم درجه یک گیلان یا یک دستگاه اتومبیل سمند سفید رنگ ایران خودرو ساخت سال ۱۳۹۴ [شناخت با ذکر اوصاف]
گاهی این شناخت با تصاویری که در صفحات خرید آنلاین وجود دارد به وجود می آید. مثلا خرید یک هدفون از دیجی کالا با توجه به تصویر و ویژگی‌هایی که در سایت ذکر شده‌است.
#فسخ قرارداد
گاهی خریدار به شما نمونه‌ای از کالا را نشان می‌دهد؛ مثلا یک گونی گندم می آورد و می‌گوید که از همین گندم ده تن به شما می فروشم.
حالا اگر بعدا خریدار یا فروشنده متوجه شوند که کالایی که مورد معامله قرار گرفته ، چیزی نبوده که آنها تصور می‌کردند در بعضی موارد راه حل هایی برای از بین بردن زیان وجود دارد. در ادامه به تفصیل این بحث خواهیم پرداخت.
۱- اگر شناخت کالا با رؤیتِ آن در زمان انجام معامله بوده‌است ، در صورت عدم آگاهی مشتری به عیب کالا، میتواند از خیار عیب برای فسخ معامله استفاده کند. (فسخ معامله به معنای اختیار یک طرف برای باطل کردن معامله است)
۲- اگر شناخت کالا به واسطه رؤیتی باشد که در گذشته وجود داشته مانند مثالی که در مورد ویلا در ابتدای متن بیان کردیم، مشتری با خیار رویت میتواند معامله را فسخ کند. به این معنا که بعد از معامله متوجه شده‌است که اوصاف کالا چیزی نبوده که قبلا دیده‌است.
۳-اگر شناخت کالا با اوصافی باشد که توسط فروشنده ذکر شده‌است دو حالت پیش می‌آید:
اول اینکه کالای مشخصی مدنظر طرفین بوده است؛ مثلا ۵۰۰ جعبه رطب (خرما) مضافتی بم که در انبار دارم یا یک دستگاه خودروی سفید رنگ هایما ساخت سال ۱۳۹۵ که در پارکینگ خانه قرار دارد. (در حقوق این معامله را بیعِ عینِ معین می‌نامند)
اگر بعد از معامله مشخص شود که خرمای بم نبوده‌است یا خودرو رنگ دیگری دارد. در این حالت مشتری اختیار فسخ (برهم زدن معامله) را به استناد خیار تخلف وصف دارد.
دوم حالتی است که فروشنده با ذکر اوصاف تلاش میکند کالایی را معرفی نماید بدون اینکه کالای معینی را مدنظر داشته باشد؛ مثلا پنج تن گندم درجه یک فومن. فروشنده باید کالایی با این اوصاف پیدا کند و به خریدار تحویل بدهد. (در حقوق به این گونه معاملات بیع کلی گفته می‌شود)
در این حالت اگر کالایی که تحویل خریدار شده است دارای این ویژگی ها نباشد، میتواند کالا را پس بدهد و از فروشنده بخواهد کالایی مطابق قرارداد به او تحویل بدهد.
درصورتی‌که به هر دلیلی فروشنده نتواند کالایی را با آن اوصاف پیدا کند میتواند با استناد به خیار تعذر تسلیم معامله را بر هم بزند.
۳-اگر خرید از روی نمونه‌ای از کالا باشد، فروشنده موظف است کالایی مشابه نمونه تحویل دهد. اگر کالای تحویل داده شده مشابه نمونه نباشد به این معناست‌که خریدار به تعهد خود عمل نکرده است. خریدار کالا را برمیگرداند تا کالایی که واقعا مدنظر طرفین بوده است تحویل خریدار داده شود.
البته در این مورد هم امکان دارد کالای مشخصی مدنظر طرفین باشد(کالا عین معین باشد). در این صورت خریدار حق فسخ معامله را با استفاده از خیار تخلف وصف دارد.
۴-اگر معامله از روی عکس کالا بوده‌است همان دوحالتی که قبلا بیان شد ممکن است وجود داشته باشد:
حالت اول: در بعضی سایت ها تصویری از کالا گذاشته می‌شود تا خریداران با مشاهده آن به اوصاف کالا علم پیدا کنند. نه اینکه دقیقه همان کالایی که از آن تصویر گرفته شده‌است به او تحویل داده شود. در این صورت اگر کالا متفاوت باشد خریدار آن را پس می دهد و کالایی که دارای اوصاف مورد نظر است تحویل می‌گیرد. این مورد در مورد سایت‌هایی مانند دیجی کالا صادق است.
حالت دوم: گاهی افراد در بعضی نرم افزارها اقدام به فروش اموال دست دوم خود می‌نمایند. در این صورت خریدار دقیقا همان کالایی که از آن تصویربرداری شده مطالبه میکند. در صورتی که کالا دارای اوصاف ذکر شده نباشد با توجه به خیار تخلف وصف خریدار معامله را فسخ میکند.
نکته لازم است بدانید اینست که خیار رویت و تخلف وصف فوری هستند؛ به این معنا‌که خریدار یا فروشنده به محض آگاه‌شدن از آن باید اقدام به فسخ معامله نمایند. البته اگر ادعا کنند که به وجود چنین اختیاری برای فسخ معامله آگاه نبوده‌اند با تاخیر هم پذیرفته می‌شود.
نکته پایانی اینکه درصورتی‌که وصف کالا برای طرفین به حدی مهم بوده که در قرارداد به صورت شرط ذکر شده‌است، در صورت فقدان آن طرفین با استناد به خیار تخلفِ شرطِ صفت می‌توانند معامله را برهم بزنند. مثلا خرید ویلا به شرطی که رو به دریا باشد.
در مورد فقدان صفتی که در قرارداد شرط شده‌است، فوریت وجود ندارد. به این معنا که لازم نیست فرد اثبات کند که به محض آگاه‌شدن از نبود صفت اقدام به فسخ معامله نموده‌است.
